بررسی برنج دیم

دانلود فایل کامل بررسی برنج دیم
در قالب فایل word

بخشی از محتوا ::
برنج ديم چيست ؟
زراعتي كه فقط وابسته به نزولات جوي باشد اصطلاحا به آن زراعت ديم مي گويند. حدود ۳۰ سال قبل زماني كه كشاورزان شمالي به شدت با گمبود آب روبرو بودند و سدي نبود ، در مزارع خود اقدام به كشت چند رقم برنج مي نمودند و اين سوال هميشه براي من مطرح بود كه چرا رقم چمپا ازگروه برنجهاي كم ارزش را كشت مي نمايند پاسخ خود را زماني دريافتم كه به علت خشكسالي و نبود آب در رودخانه ها كليه ارقام برنج كشت شده از بين رفته بود و به استثناي رقم چمپا كه به روايتي تا ۶۰ روز تحمل خشكي را دارد سالها بعد در استان فارس كه به عنوان مروج كشاورزي خدمت ميكردم مشاهده نمودم كه ارقامي از برنجهاي گرده را در زمينهايي كه مرطوب است مانند گندم در سطوح بسيار كم بصورت مستقيم كشت مي نمايند.

با توجه به نكاتي كه ذكر شد زراعت ديم برنج كه نياز رطوبتي كمي دارد در بسياري از نقاط دنيا از جمله در كشورمان مي تواند كشت شود وبه دلايل زير حائز اهميت است :
۱-غذاي اصلي انسانها را تشكيل مي دهد .
۲-از نظر ارزش اقتصادي در مقايسه با گندم و جو با ارزش تر است.
به نظر اينجانب در صورتي كه برنامه ريزي به طريق اصولي و صحيحي انجام گيرد، كشورمان مي تواند در توليد غلات خود كفا گردد و در مورد برنج با كشت برنج غرقابي و برنج آپلند ديگر نيازي به واردات نباشد.

در سال ۱۲۶ پيش از ميلاد مسيح به امپراطور چين مي دهد ، از كشت برنج در تركستان (خراسان كنوني ) و سرزمين پارتيا و كلده ياد مي كند و به نظر مي رسد كه منظور سردار چيني از پارتيا قلمرو اشكانيان از جمله سواحل درياي خزر يعني گيلان و مازندران باشد كه در آن زمان جزء قلمرو اشكانها بوده است گير شمن هم برنج را جزء يكي از كالاهاي صادراتي زمان پارتيان ياد گرده و مي گويد : بين التجاره هاي ديگر از پوست … برنج و … بايد نام برد ماخذ ديگر وجود برنج را در عهد ساسانيان نشان مي دهد و مسئله كشت برنج در عهد آخرين شاهان ساساني نيز پيچيده مي نمايد و در گفته هاي مورخان تناقض فراواني وجود دارد.

در خوزستان در قرن دهم ميلادي كشت برنج در ميان غلات سوم را (بعد از گندم و جو) داشته بود قرن دهم ميلادي در ايران مردم با كشت برنج آشنا بودند در قرن دوازدهم ميلادي كشت برنج در فارس متداول بود. حمداله مستوفي از كشت برنج در ايران فقط در نواحي زنجان ، عراق ،عجم، فارس، سراير گيلان بويژه رشت و لاهيجان ياد مي كند از ميان مناطق برنج خيز ايران جلگه هاي ساحلي درياي خزر، يعني سرزمينهاي گيلان و مازندران و گرگان هم از لحاظ سطح زير كشت و ميزان توليد و هم از لحاظ كيفيت نوع محصول برنج داراي اهميت ويژه اي است و اين امتياز در گذشته نيز وجود داشته است. كيفيت بهترين برنج ايران گيلان است و پس از آن برنج مازندران قرار دارد.

بخش اول – كليات
۱-روشهاي مختلف كشت برنج
يكي از ويژگيهاي طبيعي برنج سازگاري آن به شرايط مختلف محيطي ، بخصوص از نظر مقدار آب است يعني آن را هم به صورت ديم مي توان كشت كرد كه تنها باران ، آب مورد نياز آن را تامين مي كند و هم در حالتي كه بوته هاي آن در آبي به عمق چند متر باشد البته برنج در شرايط بين اين دو حالت نيز قابل كشت است.به اين ترتيب طبقه بندي اصلي كشت برنج بر اساس مقدار آب است.

طبقه بندي پيشنهادي واردا براي آفريقا شامل دو روش عمده كشت برنج است :
برنج هاي زمين هاي پست
برنج هاي ديم

برنج غرقابي
در اين نوع زراعت برنج ، خاك مزرعه در تمام يا بخشي از دوره رويش تا ارتفاع متفاوتي با آب پوشيده مي شود بين كشت برنج در زمينهاي با تلاقي تا كشت برنج با آب شيرين به درجات مختلفي تقسيم بندي شده است.
الف-كشت برنج در زمينهاي با تلاقي مانگرومانگرو منطقه اي است در نواحي پست حاشيه رودخانه ها يا سواحل دريا كه پوشش گياهي خاصي دارد .گاهي بر اثر طغيان رودخانه ها يا پيشروي در يا ،آب شور به اين مناطق وارد مي شود و مشكلاتي نظير شوري يا اسيدي شدن خاك را به بار مي آورد.
اين نوع كشت برنج حدود ۱۰ در صد از مناطق زير كشت آفريقا را شامل مي شود.

كشورهايي كه بيشترين سطح زير كشت برنج در آنها به اين شيوه است : عبارتند از شاليزارهاي آفريقاي غربي .
ب-كشت برنج با آب شيرين
اين نوع كشت برنج بستگي به مديريت آبياري دارد. اين روش كشت برنج خود به دو گروه تقسيم بندي مي شود: كشت غرقابي برنج بدون كنترل آب و كشت برنج با كنترل آب .

پ-كشت برنج غرقابي بدون كنترل آب
در اين نوع كشت ، كشاورز هيچگونه كنترلي بر منابع آبي ندارد .منبع تهيه آب مي تواند نزولات جوي و يا بالا آمدن آب رودخانه ها در مواقع سيل باشد .هر چند بخشي از اين آب را مي توان به وسيله ايجاد موانعي نظير كرت بندي و تسطيح و در مواردي با در نظر گرفتن شيب زمين به صورت تراس بندي براي مدتي در كشتزارها نگهداري كرد اين روش كشت در آسيا بويژه در كشورهايي نظير هندوستان و تايلند متدوال است .غرقابي شدن كشتزارها مي تواند در هر مرحله اي از زندگي گياه انجام گيرد و عمق آب نيز متفاوت باشد.

كشت برنج غرقابي بدون كنترل آب در شرايط خاصي انجام مي گيرد و ممكن است زماني اقدام به كشت كرد كه عمق آب در مزرعه بالا باشد. در چنين شرايطي بايد اقدام به كشت رقم زودرس برنج كرد.

در آفريقاي غربي اين نوع كشت گسترش فراوان يافته است ، كشت برنج بدون گنترل آب حدود ۵/۲۲ در صد كل زمينهاي زير كشت برنج را در آفريقا شامل مي شود اين روش دومين نوع زراعت از نظر اهميت در منطقه است.
ت-كشت برنج با كنترل آب
نياز رطوبتي گياه برنج را مي توان بطور مصنوعي در طول دوره رشد گياه با روشهاي مختلف ثقلي و يا با پمپاژ آب بر طرف كرد. تسطيح زمين چنانچه بدرستي انجام مي شود امكان كنترل آب را در مزرعه فراهم مي كند.

علاوه بر آن ابزارهاي مهندسي آبياري اين امكان را ميسر مي سازد كه پس از اتمام آبياري و قبل از برداشت ، كشتزار را خشك نمود ، چون هنگام درو و يا پخش كود و علف كش ها لازم است كه مزرعه خشك باشد.

استفاده از اين روش كه در آسيا مخصوصا در كشور چين بسيار متداول است ، فقط در سالهاي اخير به كشورهاي آفريقاي معرفي شده است و گستردگي اين روش گمتر از ۵ در صد از كل زمينهاي زير كشت برنج است، زيرا هزينه بالاي نصب و نگهداري سيستم آبياري باعث عدم توسعه اين روش در كشورهاي آفريقايي شده است.

برنج ديم :
كشت برنج ديم در مناطقي انجام مي گيرد كه زمين به ندرت به حالت ماندابي در مي آيد.

كشت برنج به صورت كاملا ديم
كشت برنج ديم در مناطقي صورت مي گيرد كه زمين داراي زهكش مناسب و در قسمت بالاي مسير سيلاب باشد و آب مورد نياز آن فقط توسط باران و رطوبت ذخيره شده در خاك تامين مي شود اين شيوه كشت معمولا در قسمتهاي شيبدار يا زمينهاي كنار تپه ها اعمال مي شود.
بطور كلي در دنيا حدود ۱۶ ميليون هكتار زمين زير كشت برنج ديم مي باشد كشور برزيل به تنهايي با ۵/۴ ميليون هكتار كشت ديم برنج يكي از بزرگترين توليد كنندگان اين نوع برنج است.

در كشورهاي آسيايي با توجه به بالا بودن سطح زير كشت كه حدود ۱۲۹ ميليون هكتار زراعت آبي است سطح زير كشت به صورت ديم جزئي بوده و در كل حدود ۹ ميليون هكتار مي باشد.

كشت ديم برنج مهمترين برنج ديم نوع كشت در آفريقا مي باشد كه حدود ۶۰ در صد از زمينهاي زير كشت برنج يعني ۲/۱ ميليون هكتار را شامل مي شود.
لازم به توضيح است در مناطقي كه كشت برنج ديم به صورت سنتي انجام مي گيرد ميزان محصول پايين است و حدود ۱ تن در هكتار و در مواردي هم كمتر از آن است در مناطقي كه برنج ديم به صورت متمركز و از روي اصول صحيح انجام مي شود ميزان محصول بالا است و در مواردي به بيش از آن بالغ مي شود كه البته به شرايط اقليمي بستگي دارد .ميزان محصول برنج ديم همانند ساير محصولات ديم به ميزان نزولات جوي بستگي دارد و با زراعت برنج تحت آبياري متفاوت است.

كشت برنج وابسته به آبهاي زير زميني :
آب لازم براي كشت برنج در مواردي توسط آبهاي زير زميني تامين مي شود مشروط بر اينكه سطح آبهاي زير زميني نزديك به سطح خاك بوده و ريشه ها بتوانند به راحتي رطوبت را جذب كنند.اين روش كشت برنج معمولا در قسمتهاي انتهايي شيب ها ويادر مناطقي كه خاك داراي لايه هاي غيرقابل نفوذ است انجام ميشود و باعث بوجود امدن شرايط مناسب براي كشت ميشود.

به بركت استفاده از دو منبع ابي (نزولات و ابهاي زيرزميني) ،محصول برنج بااستفاده ازابهاي زيرزميني بيشتر ازبرنج ديم است.
كشت برنج ديم با استفاده از ابهاي زيرزميني در افريقا چندان متداول نيست و تنها ۵/۲ درصد ازكل زمينهاي زيركشت در اين قاره را شامل ميشود.
جدول زير بطور خلاصه انواع مختلف كشت برنج و موقعيت ان را در افريقا نشان مي دهد.لازم به ذكر است كه در صفحات بعد از نظر اهميت نسبي تنها به كشت برنج ديم خواهيم پرداخت.

انواع مختلف كشت برنج درافريقاو اهميت انها

نوع زراعت اهميت نسبي نوع زراعت
درافريقا(درصد)
غرقابي:
كشت برنج درزمينهاي باتلاقي (مانگرو)
كشت برنج با اب شيرين ۰/۱۰
*بدون كنترل اب ۵/۲۲
*باكنترل اب ۰/۵

كشت برنج ديم:
*كاملا ديم ۰/۶۰
*وابسته به ابهاي زيرزميني ۵/۲

۲ روشهاي اصلي و زرع برنج ديم
بطوركلي روشهاي اصلي كشت برنج عبارتند از:
زراعت نوبتي
زراعت پيشگام
زراعت ثابت
زراعت نوبتي

روش نوبتي يك روش گسترده سنتي و مهم در افريقا براي توليد برنج بشمار مي رود.در اين روش ابتدا كشاورز يك قطعه زمين بكر جنگلي را كه معمولا قطعات بسيار كوچكي هستند پاك مي كند.به دليل اينكه ابزارهاي مورد استفاده بسيار ساده ابتدايي هستند .كشاورز معمولا اقدام به قطع بوته‌ها، درختچه ها و علفهاي هرز مي نمايد و درختان بزرگ را به حال خود رها مي كنند و اين امر سبب ميشود كه بعد از برداشت محصول ،گياهان قطع شده بار ديگر به حالت اوليه خود باز ميگردند.

پس از قطع گياهان و پاك كردن مزرعه ،اقدام به سوزانيدن بقاياي گياهي ميشود.سوزانيدن بقاياي گياهي از اهميت بسياري برخوردار است و اين مرحله به منظور اطمينان از پاك شدن كامل قطعه از علفهاي هرز مي باشد.علاوه بر ان زمان اجراي عمليات از اهميت بسياري برخوردار است و معمولا زمان سوزانيدن در ابتداي شروع بارانهاي موسمي است.

اماده كردن در اين روش بسيار ساده ميباشد.معمولا اماده كردن زمين با خراش دادن سطح خاك و با وسايل بسيار ساده مانند كج بيل انجام مي گيرد و سپس اقدام به پخش بذر ميشود كه در هر شيار ايجاد شده ۶ تا ۸ بذر كاشته ميشود و سپس با خاك سطحي پوشانده ميشود .در مواقعي كه مشكل خشكي دراوايل رشد گياه حادث شود،گياهاني كه هنوز به مرحله ي حساس رشد خود نرسيده باشند شانس زنده ماندن را خواهند داشت.بنابراين كشاورزان اقدام به كشت همزمان ارقام مختلفي كه داراي دوره رشد متفاوتي هستند مي كنند .ميزان تراكم بذر در واحد سطح با توجه به ديم بودن نوع كشت معمولا پايين است.
در اين روش ،اجراي كشت مخلوط متداول است و گياهاني نظير ذرت ،كاساوا ،سيب زميني شيرين و گياهان ديگر توام با برنج كشت ميشوند.

كشت بذور مورد نظر بصورت همزمان در شيارهاي ايجاد شده توسط كج بيل انجام ميشود .كاساوا و سيب زميني شيرين معمولا به صورت همزمان در بين رديف هاي برنج كشت ميشوند.در اين روش به دو نكته بايد بطور خلاصه توجه كرد:
(الف)كنترل علفهاي هرز
هرچند كه در طول سال اول علفهاي هرز يك مشكل مهم به حساب نمي ايد،اما اين امكان وجود دارد كه در اثر متراكم شدن علفهاي هرز ،مزرعه الوده شده و امكان دستيابي به عملكرد بالا كم شود.كنترل علفهاي هرز بطور كلي با دست انجام مي گيرد(وجين دستي)در صورتي كه در انجام وجين تاخير صورت گيرد نياز به كارگر بيشتر خواهد شد كه با توجه به كمبود كارگر در منطقه سبب بالا رفتن هزينه توليد خواهد شد.

(ب)كنترل پرندگان
مراقبت از مزرعه بايد با دقت صورت گيرد.
عمليات بعدي ،برداشت محصول است كه با دست انجام مي گيرد.فقط خوشه هاي برنج جمع اوري ميشود و اين به معني ان است كه برداشت مي تواند تحت هر شرايطي انجام پذيرد .برداشت به صورتهاي مختلف انجام مي گيرد .و اين بستگي به روشهاي متداول در هر منطقه دارد.در برخي از موارد محصول به ميزاني كه بتوان در پايان روز ان را به دهكده رساند، برداشت ميشود.

يك يا دو سال پس از كشت اوليه مشكلات فراواني نظير الوده شدن كشتزار به علفهاي هرز ،پايين امدن حاصل خيزي خاك …, بتدريج در مزرعه افزايش خواهد يافت.در روش سنتي ،زمين مورد نظر به صورت ايش بمدت ۸ تا ۱۰ سال رها ميشود و اين خود سبب رشد مجدد گياهان خودرو در ان ميگردد .براي بعضي از سالها طول دوره ايش كوتاه تر در نظر گرفته ميشود.به دليل فشارهاي مربوط به افزايش جمعيت امكان انكه زمين براي مدت طولاني ايش گذاشته شود وجود ندارد.بنابراين كشاورزان بسيار سريعتر (۳تا۵سال)به قطعه زمين خود باز مي گردند. كه اين امر سبب مي شود كه بار وري كافي در خاك تامين نگردد
علاوه بر اين تقاضاي مصرف كنندگان به طور يك نواخت و ثابت در حال افزايش است محصول به دست آمده از كشت نوبتي سنتي برنج بسيار پائين است و نمي تواند با زار تقاضا را جبران كند بنابر اين تلاش مي شود كشت به صورت متراكم (متمركز) انجام شود به نظر مي رسد اگر كشاورزان مي خواهند كه سيستم توليد را بيشتر توسعه دهند بايد يك روش ثابت تر براي زندگي اتخاذ كنند آنها چطور بايد زمين را به دقت آماده كنند جلوي فرسايش را بگيرند و كود دهي كنندو ضمنا زمين را به مدت يك سال به صورت آيش رها كنند ؟

زراعت پيشگام
در اين روش برنج به عنوان مقدماتي در زمين كاشته مي شود اين روش به دو صورت است :
الف)پس از پاك شدن زمين قبل از آنكه اقدام به كشت گياهان علوفه اي به صورت توام شود برنج به عنوان يك گياه اصلاح كننده كشت مي شود اين روش كشت به ويژه در كشور برزيل مرسوم است اما گاهي اوقات در برخي از كشورهاي آفريقايي از جمله ساحل عاج و يا ماداگاسكار به كار گرفته مي شود