پروپوزال مقایسه تطبیقی گوته و عطار با مطالعه موردی نمایشنامه فاوست و قصه شیخ صنعان

     ادبيات تطبيقي رويكردي نسبتاً جديد در دنياي ادبيات است كه به كشف زمينه‌هاي همدلي و هم‌انديشي آفرينندگان آثار ادبي و هنري سرزمين‌هاي مختلف كمك مي‌كند. رويكرد ديدگاه‌هاي مختلف ادبيات تطبيقي هرچه كه باشد، نتيجه كار يكسان است و آن نزديكي ملل و اقوام گوناگون و تفاهم ادبي و فرهنگي آنها خواهد بود. در اين پايان‌نامه كه با هدف تحليل تطبيقي فاوست  گوته و داستان شيخ صنعان به روايت عطار فراهم آمده است، اين موضوع؛ يعني پي بردن به اشتراكات ذوقي و فكري و عاطفي پديد‌آورندگان اين دو اثر، همواره محل تأمل و توجه بوده است. همچنين تطبيق اين دو اثر از اين نظر كه هر دو از آثار برجسته تاريخ ادبيات جهان و نيز از شاهكارهاي برجسته دو ملت هستند، پيوسته اهميتي برجسته داشته است.
     داستان شيخ صنعان يكي از دل‌انگيزترين داستان‌هاي عاشقانه ادبيات فارسي است. اين داستان بلندترين منظومه منطق‌الطير عطار نيشابوري است. اهميت اين داستان سبب شده است كه هميشه مورد توجه نويسندگان ادب‌پژوه باشد. اين منظومه ماجراي شيخي است كه گرفتار عشق بانوي ترسايي مي‌شود و در پي آن، همه اعتبار و احترامي را كه طي ساليان دراز به دست آورده است، از كف مي‌دهد. آنچه اين منظومه را از نمونه‌هاي همگون متمايز مي‌كند، ويژگي‌هاي منحصر به فرد آن، از حيث ساختار  بيروني و همچنين از نظر مضمون و محتواست. داستان فاوست نيز در ميان نمونه‌هاي مشابه خود داراي برجستگي ويژه‌اي است. سرگذشت فاوست، سرنوشت مردي است كه عمر خود را بر سر كسب دانش و راهيابي به حقيقت نهاده؛ وليكن با سپري كردن ساليان، با دستاني تهي و جاني به آرامش نرسيده، افسرده‌تر از هميشه بر جاي مانده است. بنابراين نمونه‌هاي مورد بررسي در اين پايان‌نامه، ضمن اين‌كه به دليل دارا بودن پاره‌اي مشابهت‌ها، قابليت انطباق و بررسي دارند، به دليل دارا بودن مفاهيم برجسته انساني نيز اهميتي ويژه مي‌يابند. اين دو اثر نيز همچون بسياري ديگر از آثار ادبي با هدفي مشخص به نگارش درآمده‌اند. اين هدف هرچه كه باشد، خواه ديني و اخلاقي، و خواه فرهنگي و اجتماعي، بيان‌كننده مهم‌ترين و عالي‌ترين تجربه‌هاي حيات روحي و معنوي پديدآورندگانشان و نيز بازتاب عميق‌ترين دغدغه‌هاي بشري هستند و همين مسأله سبب مي‌شود مرز زمان و مكان را درنوردند و با عبور از مسير پر فراز و نشيب تاريخ و با شكستن مرزهاي مكان و زمان به دغدغه‌هاي مشترك آدميان در پس قرون و اعصار تبديل شوند.
     اين مسائل بر روي هم سبب گرديد كه از ميان خيل كثيري از آثار ادبي جهان، اين دو اثر به عنوان نمونه برجسته آثاري كه به دليل دارا بودن اشتراكات فكري و ذوقي و عاطفي پديدآورندگانشان،  مشابهت‌هايي دارند، مورد مقايسه قرار گيرند. آنچه در اين مقايسه بيش از هر چيز حائز اهميت است، درك روح مشتركي است كه بر اين دو متن ادبي سايه افكنده است؛ و از همين روست كه با وجود زمينه‌هاي تاريخي و فرهنگي متفاوتي كه اين آثار در بستر آنها شكل گرفته است، باز هم مي‌توان آنها را مورد تحليل و بررسي تطبيقي قرار داد. همين روح مشترك است كه سبب مي‌شود، به رغم تفاوت‌هاي اخلاقي و مذهبي و نيز تفاوت در انديشه و جهان‌بيني گوته و عطار، مشابهت‌هاي عميقي را بين آثارشان جست‌و‌جو كنيم. البته نبايد در اين ميان آشنايي گوته با ادبيات مشرق زمين، خاصه ادبيات فارسي را ناديده گرفت؛ چراكه اين آشنايي نيز به نوبه خود در شكل‌گيري مفاهيم و مضامين مشترك بي‌تأثير نبوده است. هرچند هيچ سندي و مدركي كه دال بر آشنايي گوته با عطار باشد، وجود ندارد، اما بي‌ترديد گوته با روح عرفاني آثار ادبي فارسي به واسطه شاعران ديگري چون سعدي و حافظ آشنا بوده و اين آشنايي مي‌توانسته موجب پديد آمدن مضاميني مشترك در آثار او با مضامين ادبي فارسي گردد. پژوهش حاضر كه در صدد كشف اين مشابهت‌هاست، با تكيه بر نظريه مكتب آمريكايي، كه در تطبيق آثار ادبي به دنبال يافتن مشابهت‌هايي عميق‌تر از زمينه‌هاي تاريخي و فرهنگي است، سعي در بيان  برخي از مهم‌ترين و عميق‌ترين اشتراكات موجود ميان اين دو اثر سترگ و ارزنده، دارد.